Monastère de Kipina – Kalarrites – Sirrako

Situation géographique

Municipalité de Nord Tzoumerka, Epire, Grèce

Départ du circuit : Monastère de Kipina (39°34'01.9"N 21°07'47.6"E). Halte à mi-parcours : Kalarrites (39°35'02.6"N21°07'23.6"E) par la rivière Chrousia (2,2 km – 1 heure de marche) et le pont de Kouissa (pont en pierre à une arche construit en 1800) et le moulin à eau (39°34'41.9"N 21°07'28.9"E) (1,9 km et 30 minutes de marche). Durée du circuit : 1h30.

Arrivée du circuit : depuis Kalarrites par le pont sur la rivière Chrousia (39°35'42.6"N 21°06'45.9"E) au village de Sirrako (place de Agios Nicolaos) (39°35'38.9"N 21°06'25.2"E). Traversée d’une gorge sauvage, passage auprès d’un moulin à eau (39°35'23.45"N 21°6'38.81"E) et d’un escalier en pierre très pentu (2,24 km et 1h30 de marche).
Durée et longueur totales du parcours : 6,34 km et environ 3h de marche soutenue.

État du circuit

Bon état.

Durée du circuit

Environ 3 heures de marche soutenue et sans arrêt.

Introduction / description

Le circuit commence au monastère de Kipina, dédié à l'Assomption, monastère construit sur une pente raide au-dessus de la rivière Kallaritiko. Depuis le monastère de Kipina suivre la route vers Kalarrites pendant 24 minutes sur une distance de 2,0 km. jusqu'au panneau indiquant le pont de Kouiasa, puis suivre un chemin de terre sur 200 mètres jusqu’au pont, le traverser, et prendre ensuite le chemin escarpé sans difficulté particulière, qui mène à l'entrée sud du village de Kalarrites. De là, suivre le chemin pavé jusqu'à la place du village.

De la place suivre le chemin pavé qui monte vers la gauche jusqu’à la sortie du village. Emprunter le chemin vers Sirrako. Le circuit passe par les altitudes suivantes : place de Kalarrites 1109m- rivière Chrousia 900m– place de Sirrako 1142m.

Prendre ensuite le chemin en descente jusqu’à un escalier en pierre qui requiert une attention particulière. On arrive à un petit pont en fer (Pounta di Chiar) qui a remplacé en 1929 le pont de Kolétis construit trente mètres plus bas en 1812, et détruit durant l’hiver 1928 par de grosses chutes de pierre. Tourner à droite puis immédiatement à gauche. Suivre une petite montée avant de trouver les petites cascades. Il s’agit d’un circuit facile, adapté aux débutants.
Trois ensembles moulins et foulons fonctionnaient sur la rivière Chrousia et après le pont en direction de Sirrako. L’ensemble près du pont appartenait à Kolétis, celui du milieu à la communauté de Sirrako et le plus au nord à Papasimos. Après la destruction du village en 1821 par les Ottomans, l’ensemble appartenant à la communauté a été détruit. Les deux autres ont continué à fonctionner jusqu’en 1974. En 1980 ils se sont effondrés. Le bâtiment avec les fouloirs a été restauré en 2001.

Critère de selection et appréciation qualitative

- Importante valeur historique et archéologique
- La région fait partie du Parc naturel national de Tzoumerka-Péristéri et du Réseau européen des sites protégés « Natura 2000 ».
- Les villages de Kalarrites et de Sirrako sont classés Villages traditionnels (Δ-594 α/ 13.11.1978, Ministère de l’Environnement, de l’Aménagement et des Travaux publics), Villages sous protection particulière de l’Etat et Sites naturels exceptionnels (décision ministérielle du Ministère de l’Environnement /Φ31/3824/182/22-7-1975 – J.O. 929/Β/5-9-1975). Le circuit « Gorges de Chrousia-Sirrako-Kalarrites » est également classé parmi les Sites naturels exceptionnels.
- La région est en elle-même un musée d’histoire naturelle, d’ethnologie et des arts populaires en plein-air où l’on trouve des témoignages de l’histoire des hommes (villages, ponts en pierre, moulins, etc) dans un environnement naturel unique.

Type de circuit

Circuit pédestre sur route, sur calade et sur sentier, sans difficulté particulière, adapté aux débutants (type A) en bonne forme physique.

Morphologie du terrain : Les altitudes vont de 860m - 900m (monastère de Kipina et bords de la rivière Chrousia) à 1200m aux villages de Kalarrites et de Sirrako. La partie en sentier de terre est large et sans difficulté. Faire attention aux marches glissantes de l’escalier en pierre entre les villages de Kalarrites et de Sirrako.
Appréciation esthétique : Beauté naturelle exceptionnelle avec une présence forte de l’élément eau. Riche écosystème, espèces de mammifères rares et protégées (ours brun, loutre), grande variété d’oiseaux, d’invertébrés, de reptiles, d’amphibiens et de poissons.
Végétation et espèces : A Kalarrites : forêt de sapins et d'arbres fruitiers, arbres à feuillage persistant : chênes, arbousiers, cerisiers ou merisiers, noisetiers, mûriers, arbres de Judée, tilleuls, platanes, chênes sauvages et pins de Bosnie. Dans la gorge du Kalarritikos et près du monastère de Kipina prospèrent des bosquets mixtes de charmes, d’ostriers (charmes houblons) et de chênes verts. Dans la gorge de Chrousia, entre les villages de Sirrako et de Kallarites prospèrent des bosquets de charmes, d’ostriers et de chênes mêlés à des platanes. Au-dessus des villages de Sirrako et de Kalarrites on trouve des prairies montagneuses-subalpines (pâturages).
La région présente une grande variété d'oiseaux: merles et perdrix, tétras et bécasses des bois, nu et martinets noirs, chardonnerets, cailles, grives, les geais, les faucons, passereaux, alouettes, loriots et Gypaètes barbus, vautours et merles de roche.

Détails historiques

Les villages de Kalarrites et de Sirrako étaient des centres importants avec une riche activité commerciale, centres d’exportation des produits issus de l’élevage (laine et produits fromagers) à partir du milieu du 17ème siècle. Leurs habitants devinrent des commerçants importants, à l’origine de maisons de commerce à Ioannina et dans les grandes villes européennes (Ancône, Naples, Trieste, Livourne, Venise). Ces villages vont connaître un développement économique important jusqu’au début du 19ème siècle. Après leur révolte contre les Ottomans en 1821, ils furent pillés et détruits alors qu’une partie de leurs habitants parvint à s’enfuir dans les régions du Mesolongi, de Paramythia et des îles ioniennes.
La principale occupation des villageois était le tissage de capes en laine pour les bergers en Albanie et les marins de l’Adriatique. Les couturiers de Kalarrites étaient également spécialisés dans la broderie au fil d’or pour les costumes dorés des grecs et des turcs-albanais, dans l’orfèvrerie tout au long du 18ème siècle, ainsi que dans l’hagiographie. Après 1870 les habitants de Kalarrites retrouvent progressivement un développement économique et spatial. Parmi les familles ayant quitté Kalarrites en 1821 se trouvait la famille Boulgaris, réfugiée à Paramythia. Sotiris Boulgaris rejoint Rome en 1874 et y fonde la maison d’orfèvrerie Bulgari.
Les habitants de Sirrako quant à eux rentrent progressivement au village après 1825 qui connaît un renouveau économique jusqu’au 20ème siècle, époque à partir de laquelle commence le déclin du village, étroitement lié à la baisse de la demande en laine tissée. Les poètes Kostas Kristallis (1868-1894) et Giorgos Zalokostas (1805-1858) sont originaires de Sirrako de même que le Premier Ministre de Grèce Ioannis Koléttis (1774-1847).

Pour plus d’information sur le village de Sirrako, voir ce site, avec différents liens proposés.

Pour plus d’information sur le village de Kalarrites, voir ce site, avec différents liens proposés.

Carte du circuit

Μονή Κηπίνας – Καλλαρύτες – Συρράκο

Γεωγραφική κατάσταση

Δήμος Βορείων Τζουμέρκων, Ήπειρος, Ελλάδα.

Έναρξη διαδρομής: Μονή Κηπίνας Χριστών (39°34'01.9"N 21°07'47.6"E). Ενδιάμεσος σταθμός διαδρομής: Καλλαρύτες (39°35'02.6"N 21°07'23.6"E) διαμέσω ποταμού Χρούσια [2,2 χιλ. / 1 ώρα] και γεφυριού της Κουϊάσας (μονότοξο πέτρινο με βοηθητικό άνοιγμα), κατασκευασμένο το 1800 με παρακείμενο νερόμυλο (39°34'41.9"N 21°07'28.9"E) [1,9 χιλ. / 30 λεπτά]. Σύνολο: 1 ώρα και 30 λεπτά.

Κατάληξη διαδρομής: Από Καλλαρύτες μέσω γέφυρας στον Χρούσια ποταμό (39°35'42.6"N 21°06'45.9"E) σε Συρράκο (Πλατεία Αγίου Νικολάου) (39°35'38.9"N 21°06'25.2"E) μέσω άγριας χαράδρας και περνώντας από παρακείμενο νερόμυλο (39°35'23.45"N 21°6'38.81"E) και μιας πέτρινης σκάλας μεγάλης κλίσης (2,24 χιλιόμετρα και χρόνος 1 ώρα και 30 λεπτά).

Συνολική απόσταση διαδρομής: 6,34 χιλ. και χρόνος 3 περίπου ώρες με ζωηρό περπάτημα.

Κατάσταση διαδρομής

Καλή κατάσταση.

Διάρκεια της διαδρομής

Τρεις περίπου ώρες με ζωηρό και όχι κουραστικό περπάτημα για το σύνολο της διαδρομής χωρίς στάσεις.

Εισαγωγή / περιγραφή

Η έναρξη της διαδρομής τοποθετείται στη μονή Κηπίνας, αφιερωμένης στην Κοίμηση της Θεοτόκου, μοναστηριού χτισμένου σε απόκρημνη πλαγιά επάνω από τον Καλλαρύτικο ποταμό. Από τη μονή Κηπίνας ακολουθούμε τον αμαξιτό δρόμο προς Καλαρρύτες για 24 λεπτά και για απόσταση 2,0 χιλ. μέχρι να συναντήσουμε τη σήμανση για τη γέφυρα της Κουϊάσας, και κατόπιν σε χωμάτινη διαδρομή για 200 μέτρα έως το γεφύρι, το οποίο διασχίζουμε, και παίρνουμε το ανηφορικό μονοπάτι, χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας, μέχρι τη νότια είσοδο των Καλαρρυτών. Από εκεί ακολουθούμε το καλντερίμι μέχρι και την κεντρική πλατεία του χωριού.

Ξεκινούμε επάνω από την κεντρική πλατεία των Καλαρρυτών με κατεύθυνση προς τα αριστερά και καθοδική πορεία, ακολουθώντας το λιθόστρωτο μονοπάτι μέχρι το πέρας του έξω από το χωριό. Εκεί βρίσκουμε το πεζοπορικό μονοπάτι με κατεύθυνση προς Συρράκο. Η υψομετρική διαβάθμιση από την κεντρική πλατεία των Καλαρρυτών διαμέσω του ποταμού Χρούσια και άφιξη στην κεντρική πλατεία του Συρράκου είναι αντίστοιχα 1109 μ. – 900 μ. – 1142 μ. Ο οικισμός του Συρράκου αναπτύχθηκε στα πρανή του όρους Λάκμος με υψόμετρο 2295 μ. Ακολουθούμε το κατηφορικό μονοπάτι μέχρι να συναντήσουμε την πέτρινη σκάλα, όπου και θα πρέπει να επιδείξουμε ιδιαίτερη προσοχή. Φτάνουμε στο μικρό Σιδηρογέφυρο (Πούντα ντι Χιάρ’) που αντικατέστησε το 1929 αυτό του Κωλέττη του 1812, τριάντα μέτρα πιο πάνω, το οποίο καταστράφηκε το χειμώνα του 1928 από κατολισθήσεις βράχων και συνεχίζουμε δεξιά και αμέσως μετά αριστερά. Ανηφορίζοντας, σε ήπιο μονοπάτι, συναντούμε τους μικρούς καταρράκτες. Πρόκειται για ιδιαίτερα εύκολη διαδρομή και ενδείκνυται για αρχάριους.

Στον Χρούσια ποταμό και μετά τη γέφυρα προς την πλευρά του Συρράκου λειτουργούσαν τρία συγκροτήματα με μύλο-μαντάνια και νεροτριβές. Το συγκρότημα δίπλα στο γεφύρι ανήκε στον Κωλέττη, το μεσαίο ήταν ιδιοκτησία της Κοινότητας Συρράκου και το βόρειο συγκρότημα ήταν του Παπασίμου. Μετά την καταστροφή του οικισμού το 1821 από τους Οθωμανούς το κοινοτικό συγκρότημα καταστράφηκε και έπαψε να λειτουργεί. Τα άλλα δύο συγκροτήματα συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι το 1974, ενώ το 1980 τα δύο κτήρια κατέρρευσαν. Το 2001 ανακαινίσθηκε το κτήριο με τα μαντάνια.

Κριτήρια επιλογής και ποιοτική αποτίμηση

- Σημαντική ιστορική και αρχαιολογική αξία.
- Η περιοχή ανήκει στο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων-Περιστερίου και στο Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών: «ΦΥΣΗ 2000» (NATURA 2000).
- Οι Καλαρρύτες και το Συρράκο ανήκουν στους χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς (Δ-594 α/ 13.11.1978, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.), αποτελούν και οι δύο Οικισμούς Ειδικής Κρατικής Προστασίας και Τόπους Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους ((ΥΑ ΥΠΠΕ/Φ31/3824/182/22-7-1975 - ΦΕΚ 929/Β/5-9-1975), ενώ η διαδρομή «Φαράγγι ποταμού Χρούσια- Συρράκο- Καλαρρύτες)» συμπεριλαμβάνεται στα Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ).
- Η περιοχή αποτελεί ένα υπαίθριο μουσείο φυσικής ιστορίας, εθνολογίας και λαογραφίας, όπου είναι διάσπαρτα, μέσα στο μοναδικής αξίας φυσικό περιβάλλον, στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (οικισμοί, πέτρινα γεφύρια, μύλοι, μαντάνια).

Τυπολογία διαδρομής

Πεζοπορική διαδρομή σε άσφαλτο, σε καλντερίμι και στο μεγαλύτερο μέρος σε χωματόδρομο, χωρίς ιδιαίτερο βαθμό δυσκολίας, ενδεικνυόμενη για κυρίως για αρχάριους πεζοπόρους (τύπου Α΄), με καλή ωστόσο φυσική κατάσταση.

Μορφολογία του εδάφους: Οι υψομετρικές διαφορές κυμαίνονται από 860/900 μ. στη μονή Κηπίνας και στο Χρούσια ποταμό και φτάνουν στα 1200 μέτρα στους Καλαρρύτες και το Συρράκο. Το χωμάτινο τμήμα είναι ιδιαίτερα βατό και χωρίς δυσκολία. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να επιδείξει κανείς, λόγω της πιθανής ολισθηρότητας των σκαλοπατιών, στη σκάλα μεταξύ των χωριών Καλαρρύτες και Συρράκο.
Αισθητική αξία: Φυσική ομορφιά εξαιρετικού κάλλους με έντονη παρουσία του υδάτινου στοιχείου, όπου αναπτύσσεται ένα πολύ πλούσιο χερσαίο οικοσύστημα, ενώ συναντώνται σπάνια και προστατευόμενα είδη θηλαστικών (καφέ αρκούδα, βίδρα), με σημαντικούς πληθυσμούς πουλιών, και εκατοντάδων ειδών ασπονδύλων, ερπετών, αμφιβίων και ψαριών.
Βλάστηση και είδη: Στους Καλαρρύτες: Δάση ελάτης και δάση από καρποφόρα δέντρα, αειθαλή η φυλλοβόλα : βαλανιδιές, κουμαριές, κερασιές ή αγριοκερασιές, φουντουκιές, μουριές, κουτσουπιές, φλαμουριές (φιλύρες), πλατάνια και ξηροπλατάνια, άγριες βαλανιδιές (άρμπορα) και ρόμπολα. Στη χαράδρα του Καλαρρύτικου και στη θέση της μονής Κηπίνας ευδοκιμούν μικτοί θαμνώνες γάβρου-οστρυάς με αριά. Στη χαράδρα του Χρούσια, ανάμεσα στα χωριά Συρράκο και Καλαρρύτες, ευδοκιμούν θαμνώνες γάβρου- οστρυάς-βελανιδιάς με βλάστηση με πλατάνια. Πάνω από τα χωριά Συρράκο και Καλαρρύτες ορεινά- υποαλπικά λιβάδια (βοσκότοποι).
Η περιοχή παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία πτηνών: κοτσύφια και πέρδικες, μπεκάτσες και τσαλαπετεινοί, ξηροκόκοτες και μπουφοτσίνια, τζάνες, τσίτσιδες και πετροχελίδονα, καρδερίνες, ορτύκια, τσίχλες, κίσσες, σταυραετοί και γεράκια, σουσουράδες, σιταρήθρες, συκοφάγοι και γυπαετοί, όρνεα (γύπας) και πετροκότσυφας.

Ιστορικές λεπτομέρειες

Τα χωριά Καλαρρύτες και Συρράκο αποτέλεσαν σημαντικά κέντρα με πλούσια εμπορική δραστηριότητα και από τα μέσα του 17ου αιώνα κατέστησαν κέντρα εξαγωγής των προϊόντων της κτηνοτροφίας (μαλλί και τυροκομικά προϊόντα). Οι κάτοικοί τους αναδείχθηκαν σε σημαντικούς εμπόρους, ιδρύοντας εμπορικούς οίκους τόσο στα Ιωάννινα όσο και στα μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα (Αγκώνα, Νάπολη, Τεργέστη, Λιβόρνο, Βενετία). Οι Καλαρρύτες και το Συρράκο θα γνωρίζουν σημαντική οικονομική ανάπτυξη μέχρι και τις αρχές του 19ου αι. Το 1821 θα επαναστατήσουν ενάντια στους Οθωμανούς και οι δύο οικισμοί θα λαφυραγωγηθούν, θα πυρποληθούν και θα καταστραφούν, ενώ μέρος των κατοίκων τους θα διαφύγει στο Μεσολόγγι, στην Παραμυθιά, στα Επτάνησα. Κύρια ασχολία των κατοίκων υπήρξε η ύφανση μάλλινων καπών για βοσκούς στην Αλβανία και ναυτικούς της Αδριατικής. Στους Καλαρρύτες αναπτύχθηκε, επίσης, η τέχνη της χρυσοκεντητικής, όπου οι φημισμένοι τερζήδες κεντούν τις χρυσοποίκιλτες στολές Ελλήνων και Τουρκαλβανών, και της αργυροχοΐας σε όλο τον 18ο αιώνα, τα επαγγέλματα των κυρατζήδων-αγωγιατών, απαραίτητα για τη διεξαγωγή του διαμετακομιστικού εμπορίου, αλλά και η τέχνη της αγιογραφίας. Μετά το 1870 οι Καλαρρύτες γνωρίζουν και πάλι σταδιακά μεγάλη οικονομική και οικιστική ανάπτυξη. Μεταξύ των οικογενειών που εγκατέλειψαν τους Καλαρρύτες το 1821 είναι και εκείνη των Βούλγαρη, η οποία εγκαταστάθηκε στην Παραμυθιά. Από κει θα φύγει για τη Ρώμη στα 1874 ο Σωτήριος Βούλγαρης, ιδρυτής του ιταλικού οίκου Bulgari, ο οποίος θα ιδρύσει αργυροχρυσοχοείο. Οι κάτοικοι του Συρράκου επιστρέφουν σταδιακά στον οικισμό μετά το 1825, οπότε η κοινότητα άρχιζε να ακμάζει σταδιακά μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, περίοδο που αρχίζει και η παρακμή, συνδεδεμένη με την υποχώρηση της ζήτησης του μάλλινου υφάσματος. Από το Συρράκο κατάγονται οι ποιητές Κώστας Κρυστάλλης (1868-1894) και Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805-1858) και ο πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός της Ελλάδας Ιωάννης Κωλέττης (1774-1847).

Για το χωριό Συρράκο, βλ. http://www.ntua.gr/MIRC/db/epirus_db/20_Iwannina/20_C10_K_Sirakou/20_C10_K_Sirakou.htm, όπου και σχετικοί σύνδεσμοι.

Για το χωριό Καλαρρύτες, βλ. http://www.ntua.gr/MIRC/db/epirus_db/20_Iwannina/20_C5_K_Kalariton/20_C5_K_Kalariton.htm, όπου και σχετικοί σύνδεσμοι.